नवी दिल्ली : निसर्ग आणि हवामानाचे जतन करणा-या हिमालयाला जागतिक तापमानवाढीची समस्या भेडसावत आहेत. हवामानातील बदलामुळे हिमनद्या मागे सरकत आहेत. यामुळेच नोव्हेंबर महिना संपत आला आहे आणि शिखरे बर्फरहित आहेत. भारतीय अंतराळ संशोधन सस्थेने या समस्येचा दुसरा पैलू अधिक भयावह असल्याचे वर्णन केले आहे.
इस्रोचे म्हणणे आहे की हिमनद्या वितळल्याने हिमालयाच्या वरच्या भागात अनेक सरोवरे तयार झाली आहेत, ज्यांचा आकार वर्षानुवर्षे वाढत आहे. भविष्यात हे तलाव फुटले तर केदारनाथसारखी आपत्ती हिमालयाच्या कोणत्याही भागात येऊ शकते. यामध्ये चमोली जिल्ह्यातील धौली गंगा खो-यातील रायकाना ग्लेशियरच्या वसुंधरा सरोवराचाही समावेश आहे, वसुंधराचा आकार चिंताजनक वेगाने वाढत आहे.
नुकतेच वाडिया संस्थेचे पथक तलावाचे सर्वेक्षण करून परतले आहे. इस्रो आणि एडीसी फाउंडेशन यांच्या उत्तराखंड आपत्ती आणि अपघात विश्लेषण पुढाकार अहवालात हिमालयातील हिमनद्या धोक्यात असल्याचे नमूद केले आहे. हिमनद्या झपाट्याने वितळत आहेत, म्हणजेच वर्षानुवर्षे ते मागे पडत आहेत, ज्यामुळे हिमालयाच्या प्रदेशात असलेल्या बर्फाच्या सरोवरांचा आकार वेगाने वाढत आहे.
उत्तराखंडमध्ये जवळपास १४०० लहान-मोठे हिमनद्या आहेत. त्यापैकी ५०० चौरस मीटरपेक्षा मोठे सुमारे १२६६ तलाव आहेत. उत्तराखंड राज्य आपत्ती व्यवस्थापन विभागाने इस्रो उपग्रह डेटाच्या आधारे उत्तराखंडमधील १३ हिमनदी तलाव ओळखले आहेत, त्यापैकी पाच अत्यंत संवेदनशील आहेत. जागतिक तापमानवाढ आणि पृष्ठभागाच्या वाढत्या तापमानामुळे, हिमनदी सरोवर उत्तराखंड सरोवराचा पूर आला. पावसाळ्यात ही परिस्थिती अधिक भीषण होते.
वसुधारा तलावाची ऑनसाईट तपासणी
अशा प्रकारच्या कारणांमुळे केदारनाथ आणि धौलीगंगा दुर्घटनेसारख्या घटना घडल्या आहेत. यामध्ये अनेकांना आपला जीव गमवावा लागला आहे. त्यामुळेच राष्ट्रीय आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरण राज्य सरकारांवर हिमनदीत असलेल्या तलावांवर लक्ष ठेवण्यावर भर देत आहे. यासाठी उत्तराखंडमध्ये एक टीमही तयार करण्यात आली होती, मात्र आतापर्यंत केवळ एका वसुधारा तलावाची ऑनसाईट तपासणी करण्यात आली आहे.
सुमारे ४२१ टक्के आकारमान
वाडिया इन्स्टिट्यूट ऑफ हिमालयन जिऑलॉजी देखील उपग्रह डेटाबेसच्या आधारे वसुंधरा तलावासह इतर हिमनदी तलावांचा अभ्यास करत आहे. ४७०२ मीटर उंचीवर असलेल्या वसुंधरा तलावाचा आकार १९६८ मध्ये ०.१४ चौरस किलोमीटर होता, जो २०२१ मध्ये सुमारे ०.५९ चौरस किलोमीटर इतका वाढला आहे. म्हणजेच या ५३ वर्षांत वसुधरा तलावाचा आकार सुमारे ४२१.४२ टक्क्यांनी वाढला आहे.
पाण्याचे प्रमाण वाढले
तसेच तलावात साचलेल्या पाण्यामध्येही सातत्याने वाढ होत आहे. १९६८ मध्ये या तलावात सुमारे २१,१०,००० घनमीटर पाणीसाठा होता, जो २०२१ मध्ये सुमारे १,६२,००,००० घनमीटर इतका वाढला आहे. म्हणजेच या ग्लेशियर तलावातील पाण्याचे प्रमाण सुमारे ७६७.७७ टक्क्यांनी वाढले आहे.
