बंगळुरू : वृत्तसंस्था
जगभरात ग्लोबल वॉर्मिंग हा कळीचा मुद्दा बनला आहे. त्यामुळे त्यावर तोडगा काढण्यासाठी जगभरात अभ्यासही सुरू करण्यात आला आहे. या पार्श्वभूमीवर आता भारतीय अवकाश संशोधन संस्था (इस्रो) आणि अमेरिकन अवकाश संस्था (नासा) यांनी संयुक्तपणे पर्यावरणासंबंधीचा अभ्यास करण्याची तयारी केली आहे.
यासंदर्भात पृथ्वीचे निरीक्षण करण्यासाठी ‘नासा-इस्रो सिंथेटिक अ‍ॅपर्चर रडार’ (निसार) हा उपग्रह तयार करण्यात आला आहे. जागतिक कार्बन चक्रावर पृथ्वीवरील जंगले आणि पाणथळ भाग पर्यावरणातील बदलांचा आणि हवामान बदलावरील त्याचा परिणाम शोधण्यात हा उपग्रह संशोधकांना उपयुक्त ठरणार आहे.हा उपग्रह इस्रो आणि नासा यांच्या संयुक्त विद्यमाने तयार करण्यात आला आहे. २०२४ च्या सुरुवातीला हा उपग्रह प्रक्षेपित केला जाणार आहे, असे ‘नासाच्या जेट प्रोपल्शन लॅबोरेटरी’ने (जेपीएल) म्हटले आहे.
हवामान बदलाचा सामना करण्यासाठी आपल्या जंगलांची आणि पाणथळ प्रदेशांची भूमिका खूप महत्त्वाची आहे. ही ठिकाणे वातावरणातील हरितगृह वायूंचे नियमन करतात, असेही जेपीएलने म्हटले आहे. निसार उपग्रह हा दर १२ दिवसांनी संपूर्ण पृथ्वीभोवती प्रदक्षिणा घालेल आणि सर्व हिमनद्या, जंगले आणि पाणथळ प्रदेशांचे विश्लेषण करेल. या उपग्रहाच्या माध्यमातून संकलित झालेल्या माहितीच्या आधारे संशोधकांना दोन्ही परिसंस्थांची (इकोसिस्टीम) कार्बन शोषून घेणे आणि सोडणे ही प्रमुख दोन कार्ये समजून घेण्यास मदत करेल, असेही ‘जेपीएल’ने म्हटले आहे.
जंगले त्यांच्या झाडांच्या लाकडात कार्बन साठवतात आणि ओलसर जमीन त्यांच्या सेंद्रिय मातीच्या थरांमध्ये साठवतात हे लक्षात घेऊन जेपीएलने सांगितले की, दोन्ही प्रकारच्या प्रणालीतील कोणताही अडसर निर्माण झाल्यास यामुळे वातावरणात कार्बन डायऑक्साइड आणि मिथेन हा हळूहळू किंवा अचानक सोडण्यास कारणीभूत ठरू शकतो. जागतिक स्तरावर या बदलांचे निरीक्षण केल्याने संशोधकांना कार्बन सायकलवरील परिणामांचा अभ्यास करण्यास मदत होईल, असेही जेपीएलने म्हटले आहे.
प्रथमच उपग्रह विकसित
निसार ही इस्रो आणि नासामधील समान सहकार्याची निर्मिती असून, प्रथमच दोन्ही संस्थांनी पृथ्वीच्या निरीक्षण मोहिमेसाठी हा उपग्रह विकसित करण्यासाठी सहकार्य केले आहे. याद्वारे भूकंप, त्सुनामी, ज्वालामुखी, भूस्खलन या नैसर्गिक आपत्तीचा अंदाज लावण्याचा प्रयत्नही केला जाणार आहे. या उपग्रहाचे वजन २,६०० किलो आहे. हा उपग्रह १.५ अब्ज डॉलर्स खर्च करून तयार केला जात असून, हा खर्च चांद्रयान ३ मोहिमेपेक्षा कितीतरी अधिक आहे.
सर्वांत महागडा उपग्रह
पृथ्वी निरीक्षण करणारा हा सर्वात महागडा उपग्रह आहे. तो ५ ते १० मीटरच्या रिझोल्यूशनवर महिन्यातून ४ ते ६ वेळा प्रगत रडार इमेजिंग वापरून पृथ्वीच्या जमिनीची उंची आणि बर्फाच्या वस्तुमानाचा नकाशा तयार करेल. तो पृथ्वीच्या पृष्ठभागाचे, समुद्राचे आणि बर्फाचे निरीक्षण करेल. अगदी लहानातल्या लहान हालचालीदेखील हा उपग्रह टिपू शकणार आहे.
उपग्रहाचा काही भागाची भारतात जोडणी
नासाने जुलैमध्ये सांगितले होते की, या मोहिमेतील उपग्रहाचे दोन प्रमुख घटक बेंगळुरूमध्ये जोडले गेले आहेत. जूनमध्ये बेंगळुरूमधील अभियंत्यांनी उपग्रहाची स्पेसक्राफ्ट बस आणि रडार एकत्र जोडले होते. हा पेलोड मार्ट लाँच करताना दक्षिण कॅलिफोर्नियातील जेट प्रोपल्शन प्रयोगशाळेत वाहून नेण्यात आला. सॅटेलाइट बस ही एसयूव्हीच्या आकाराची असते. त्याचा अर्धवट भाग सोनेरी रंगाच्या थर्मल ब्लँकेटमध्ये गुंडाळला गेला आहे.
