‘अस्तित्व विसरुनी, नामस्मरण राखू।
वाटेवरी चालताना, विठोबाच पाहू॥
टाळ-घंटांच्या गजरात, भक्तीचे गान।
समर्पणात हरवू, चरणी पांडुरंगाचे ध्यान॥’
जिथे अस्तित्वाचा विसर पडतो आणि अंत:करणातून निघणा-या भक्तीच्या ओघात आत्मा विलीन होतो ती वाट म्हणजे ‘पंढरीची वारी’. वारी ही केवळ चालत जाण्याची यात्रा नाही, तर ती भक्तीच्या गूढ प्रवाहात स्वत:ला हरवण्याचा सोहळा आहे. जिथे ‘मी’ लोप पावतो आणि आत्मा एका नव्या लयीत गुंफला जातो, तिथे अहंकाराचा भार उतरतो आणि भक्तीच्या प्रवाहात आत्मा एका नव्या लयीत गुंफला जातो. त्या पंढरीच्या वाटेवर चालताना प्रत्येक पाऊल स्वत:च्या ओळखीला विसरते आणि त्या टाळ-मृदंगाच्या गजरात हरवते.
या प्रवासात शरीराच्या सीमा हरवतात, मनाच्या चिंता विरून जातात आणि उरतो फक्त एक भक्तिरसाने भारलेला अनंत प्रवाह. त्या नामस्मरणाच्या गूढ लयीमध्ये, वारक-याचा प्रत्येक श्वास जणू एका दिव्य अनुभूतीचा भाग बनतो. वारी ही भक्तीची चालच नाही, तर ती अशा वाटेची यात्रा आहे, जिथे शब्दांची गरज भासत नाही. जिथे भावनांचे उत्थान सहज घडते आणि जिथे आत्मसमर्पणाचा सोहळा अखंड सुरू राहतो. या वाटेवर प्रत्येक पाऊल अंत:करणपूर्वक श्रद्धेचे असते, प्रत्येक श्वास भक्तिरसाने भारलेला असतो. त्या टाळ-मृदंगाच्या गजरात जेव्हा संतवाणी रुंजी घालते, तेव्हा मनातील नश्वरतेचा भार हलका होतो. विठोबाच्या नामस्मरणात, त्या माऊलीच्या चरणी माथा टेकताना, वारक-याच्या हृदयात उमटते एक अद्वितीय शांतता, जी शब्दातीत आहे.
ही वाट सांगते की, भक्ती म्हणजे केवळ आचार नाही, ती अनुभूती आहे; ती जपण्याची गोष्ट नाही, तर ती जगण्याची कला आहे. इथं शरीराची सीमा हरवते आणि भक्तीच्या प्रवाहात अस्तित्व विलीन होते. त्या शुभ्र वस्त्रात सामावलेली शुद्धता आणि तुळशीमाळेच्या मण्यांत गुंफलेला भक्तिरस जणू अनंताच्या अस्तित्वाचा स्पर्श देत जातो. त्या निस्सीम श्रद्धेच्या लयीत मन हरवते, आणि भक्तीचा प्रवाह साक्षात माऊलीच्या कृपेचा अनुभव देतो वारीच्या पवित्र वाटेवर चालणा-या वारक-यांच्या ओठांवर विठोबाचे नाम आणि हृदयात ज्ञानेश्वर माऊलींची सावली असते. त्या टाळ-मृदंगाच्या गजरात तुकाराम महाराजांच्या अभंगांचा लयबद्ध गंध मिसळतो आणि त्या नादात जनाबाईंच्या निष्ठेचा स्पर्श जाणवतो. जाणवते ती पंढरपूरच्या मातीच्या सुगंधात संत नामदेवांच्या भक्तिरसाची ओळख. तिथे संत एकनाथांच्या कीर्तनातील तेज जणू पहाटेच्या सोनेरी किरणांसारखे वाटेवर पसरते.
ज्यामुळे उच्चारलेला प्रत्येक शब्द भक्तिरसाने उजळतो आणि वारक-याच्या अंतरंगात त्या संतवाणीचा गूढ प्रकाश लयबद्धपणे उमटतो आणि मग शब्दांच्या मधुर लयीत भक्तिरसाचे तरंग उमलतात आणि अंत:करणात विठोबाच्या कृपेचा दिव्य मंगलस्पर्श सहजतेने फुलतो. त्या गजरात संत चोखामेळांच्या अचल निष्ठेचा आणि संत सावता माळींच्या निस्सीम सेवाभावाचा जणू एक पवित्र स्पंदने बनून आसमंती उमटतात आणि मग भक्तिरसाच्या त्या अखंड लयीत भावनांचे सूर असे गुंफले जातात की, वारक-यांच्या अंत:करणात माऊलीच्या कृपेचा दिव्य स्पर्श सहजतेने जागवला जातो. त्या भक्तीच्या अविरत प्रवाहात संत बहिणाबाईंच्या सहजस्फूर्ती काव्यरूपी साधनेचा मंगल प्रकाश जणू आत्म्याच्या गगनात उदयास आलेला तेजोमय चंद्र आहे, जो भक्तिरसाच्या मंद सावलीत प्रत्येक हृदयाला प्रकाशित करतो, शुद्धतेचा गंध पसरवतो आणि जाणीवेच्या अंधा-या रात्रीला प्रकाशमान करतो.
वारीत पुरुष आणि स्त्री असा भेदभाव नसतोच, इथे प्रत्येक आत्मा भक्तिरसाच्या निर्मळ प्रवाहात मुक्तपणे वाहत जातो, जिथे श्रद्धेचे ओज, समर्पणाचा उजाळा आणि प्रेमाचा निर्झर समानतेच्या सुरेल ता-यांमध्ये गुंफला जातो. येथे भक्तीचा गंध सर्वांना सारखा दरवळतो, विठ्ठलाच्या चरणी शरण गेलेल्या प्रत्येक हृदयाला एकाच भक्तिसूरात रंगवतो आणि आत्म्याच्या मुक्त यात्रेत भेदभावाच्या सर्व सीमा विलीन होतात. वारी म्हणजे संतश्रेष्ठांचा असा मंगल आशीर्वाद की जिथे चालणारे प्रत्येक पाऊल ओसंडून वाहणा-या भक्तिरसाचा गंध दरवळवते. आपल्या मनातील श्रद्धेच्या सुरेल तालात प्रत्येक पाऊल गुंफले जाते आणि पंढरीच्या भेटीचा दिव्य सोहळा उगम पावतो. जणू परमात्म्याच्या स्पर्शाने उजळणारा प्रत्येक क्षण हा, संपन्न भक्तिरसात नहात, श्रद्धेच्या आरशात प्रकाशमान होत आस्थेच्या कणखर ओंजळीत साकारलेला विठूरायाचा मंगल साक्षात्कारच जणू. ही यात्रा केवळ मार्गक्रमणाची नाही, ती आत्मशुद्धीची आहे. ‘विठ्ठलऽऽविठ्ठल’ या नामस्मरणाचा एक गूढ प्रवास. हा प्रवास म्हणजे अंतरंगात खुलणारा दिव्य सागर, जिथे प्रत्येक उच्चार, प्रत्येक श्वास, आणि प्रत्येक भावना आपल्या अस्तित्वाला प्रकाशमान करत जाते. श्रद्धेच्या प्रवाहात वाहत जाणारे मन जणू सुगंधित फुलांचा सडा टाकत टाकत अनंताच्या अर्पणात विलीन होते, जणू भक्तिरसाच्या शुद्ध प्रवाहात मनाची ज्योत संपूर्ण प्रकाशाने उजळून निघते; जिथे अस्तित्वाच्या सर्व मर्यादा विलीन होतात. मग तिथे आत्म्याचा दीप अनंत प्रेमाच्या अग्नीत लयीत नाचू लागतो!
नामस्मरण करताच चित्त शांत होते, जणू आत्मा अंधारातून तेजाच्या गाभा-यात प्रवेश करतो. या प्रवासात वेळ आणि मर्यादा हरवतात, आणि आपले संपूर्ण अस्तित्व एकाच सुरात रंगते गूढ, गहन, आणि मंगलमय! हृदयात भक्तिरस साचत जातो, आणि शब्दा-शब्दामधून ईश्वरी स्पर्शाचा अनुभव येतो. म्हणूनच या दिव्य यात्रेचा प्रत्येक क्षण स्वत:च्या अंत:करणाचा शोध घेण्याचा असतो. इथे कुणी गरीब नसतो, कुणी श्रीमंत नसतो. फक्त भक्तिरसाच्या निर्मळ प्रवाहात न्हालेल्या आत्म्यांचा अमृतसंगम असतो. येथे प्रत्येक हृदय समर्पणाच्या ओंजळीत भरून निघते, प्रेमाच्या ओढीने विठ्ठलमय होते आणि समानतेच्या मंगल सुरात गुंफलेले असते. संशयाचे मळभ दूर होत जाते, अहंकार वितळतो आणि मन प्रेम, शांतता आणि अनंत आनंदाच्या ओंजळीत विसावते. जिथे भक्तीच्या ओघात अस्तित्व लोप पावते, आणि त्या विठोबाच्या चरणी प्रेमाचा वर्षाव होतो.
वारीत वाहे भक्तिरसाचा, प्रेमसागर अमृतसमान….
पंढरीच्या नामघोषात, चेतनाचा होई आनंदगान….
स्त्री-पुरुष भेद नसे, श्रद्धेचा दीप उजळतो…..
नामस्मरणाच्या पावन लयीत, आत्मा हरपून नाचतो…..
गरीब-श्रीमंत सारेच एका, संत चरणी हरवली भांडी…..
विठ्ठलमय झाले हृदय, अनंतात भक्तीची गाणी!
ऋतुजा केळकर, लेखिका
