सुरत : गेल्या दोन वर्षांत हि-याच्या किंमती ३५ ते ४० टक्क्यांनी घसरल्या असून यामध्ये तयार हिं-यांची किंमत ३ वर्षांत ३५% कमी झाली आहे. म्हणजेच एकेकाळी १ लाख किमतीवाल्या हि-यांची किंमत घटून ६५-७० हजार झाली आहे. कच्च्या हि-यांच्या किंमती २५% पर्यंत घसरल्या आहेत, ज्यामुळे व्यापा-यांना १०% पर्यंत तोटा सहन करावा लागत आहे. त्यामुळे लोक आता गुंतवणुकीसाठी हिरे कमी घेत आहेत. गेल्या पन्नास वर्षांतील ही पहिलीच वेळ आहे की, हि-यांच्या व्यवसायात सलग दोन वर्षे मंदी आली. मंदीमुळे जी-७ देशांनी रशियन हि-यांवर बंदी घातली होती तसेच चिनी लोकांनी हि-यांऐवजी सोने दागिन्यांची खरेदी सुरू केली.
प्रयोगशाळेत तयार केलेले हिरे (लॅबग्रोन) आता नैसर्गिक हि-यांपेक्षा ७० टक्के स्वस्त आहेत. या वस्तुस्थितीचाही हिरे व्यवसायावर परिणाम झाला आहे. रशिया-युक्रेन आणि इस्रायल युद्धाचा परिणाम हि-यांच्या व्यवसायावरही झाला आहे. जगात पैलू पाडलेले आणि पॉलिश केलेल्या १० पैकी ९ हिरे सुरतमध्ये बनतात. सुरतमध्ये तयार झालेला असा हिरा सुरत आणि मुंबईतून जगातील विविध देशांमध्ये निर्यात होतो. सुरतमध्ये ८ हजार छोटे-मोठे कारखाने हि-यांना पैलू पाडतात आणि पॉलिश करतात. यापैकी बहुतेक कारखाने सध्या आर्थिक संकटाचा सामना करत आहेत. सुमारे १५ लाख लोकांना रोजगार देणारा हि-यांचा व्यवसाय मंदीचा सामना करत आहे.
युध्दाचा मोठा परिणाम
रशिया-युक्रेन युद्ध, हमास, लेबनॉनमधील युद्ध परिस्थितीमुळे अमेरिकेसह बाजारात मंदीचे सावट आहे. ज्याचा परिणाम सुरत आणि मुंबईसह देशातील हिरे उद्योगावर झाला आहे. २०२१-२२ मध्ये, जेव्हा कोरोनाच्या काळात सर्व उद्योग बंद होते तेव्हा हिरे उद्योगाने इतिहासात सर्वाधिक १.८० लाख कोटी रुपयांच्या हि-यांची निर्यात केली. बरोबर एक वर्षानंतर ५० वर्षांच्या इतिहासातील सर्वात मोठी मंदी आली, जी अजूनही सुरू आहे.
हि-यांऐवजी सोन्यावर विश्वास
हिरे बाजारात काही कारणांमुळे मंदी आली आहे. युक्रेन-रशिया आणि हमास-इस्रायल यांच्यात पश्चिम आशियात पहिले युद्ध झाले. दुसरे म्हणजे अमेरिका आणि युरोपमधील मंदीचे सावट. मंदीमुळे तयार हि-यांची मागणी कमी झाली त्यामुळे तयार हि-यांच्या किमतीही गेल्या ३ वर्षांत सरासरी ३५ ते ४० टक्क्यांनी घसरल्या आहेत, तर दुसरीकडे रफ हि-यांच्या किमतीही २५% ने घसरल्या आहेत. त्यामुळे कट आणि पॉलिश करणा-या कंपन्यांना १० % नुकसान होत आहे. नैसर्गिक हि-यांना मागणी होती, पण त्या तुलनेत लॅबग्रोन स्वस्त होते. त्यामुळे लोक लॅबग्रोनकडे वळले. अशा प्रकारे लॅबग्रोनने नॅचरल डायमंडचा हिस्सा हिसकावला आहे.
मागणी पुन्हा वाढेल?
भारतातील एकूण हि-यापैकी ३० ते ४०% हि-यांची अमेरिकेत निर्यात होते. सध्या मंदीमुळे अमेरिकन लॅबग्रोन हिरे विकत घेत आहेत. मात्र अमेरिकन बाजार सुधारल्यानंतर नैसर्गिक हि-यांची मागणी पुन्हा वाढेल, असा हिरे व्यापा-यांचा अंदाज आहे.
जी-७ देशांची हि-यांवर बंदी
जी-७ ने रशियातील रफ कट आणि पॉलिश हिरे खरेदीवर बंदी घातली आहे. भारतात ४०% हि-याची आयात रशियातून होते. जी-७ देश खरेदीच्या वेळी रफ इम्पोर्ट सर्टिफिकेट मागतात. युरोपात मंदीमुळे हिरे आणि हि-यांच्या दागिन्यांची मागणी घटली आहे. दोन वर्षांपासून मंदीचे हेच कारण आहे.
