नवी दिल्ली : हवामान बदलामुळे ओझोन थरातील छिद्राचा आकार सतत वाढत आहे. गेल्या तीन वर्षांत अंटार्क्टिक ओझोनच्या छिद्रात वाढ झाल्याचे नवीन संशोधनातून समोर आले आहे. वृत्तानुसार, संशोधनात असे आढळून आले आहे की, लोकांच्या कल्पनेच्या विरुद्ध, गेल्या तीन वर्षांत ओझोन थरातील छिद्राचा आकार वाढला आहे. नेचर कम्युनिकेशन जर्नलच्या अहवालानुसार, संशोधकांनी सांगितले की, अंटार्क्टिकवरील ओझोन छिद्र गेल्या चार वर्षांत लक्षणीयरित्या मोठे झाले आहे.
या अभ्यासानुसार ओझोनच्या थरातील छिद्र दीर्घकाळ टिकून आहे. तथापि, शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की याला केवळ क्लोरोफ्लोरोकार्बन (सीएफसी) जबाबदार नाहीत. सीएफसीला कार्बन, हायड्रोजन, क्लोरीन आणि फ्लोरिन असलेले हरितगृह वायू म्हणतात. असे मानले जाते की ओझोन थरातील छिद्राचा आकार सतत वाढत आहे. पृथ्वीच्या वातावरणातील ओझोनचा थर लोकांना त्वचेच्या आजारांपासून वाचवण्यास मदत करतो. ओझोन थर सूर्यापासून हानिकारक अल्ट्राव्हायोलेट (यूव्ही) किरणोत्सर्ग रोखण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते.
या अभ्यासाच्या प्रमुख हन्ना केसेनिच यांच्यानुसार, अंटार्क्टिक ओझोन थराचा अभ्यास करताना, संशोधन पथकाला छिद्राच्या मध्यभागी १९ वर्षांपूर्वीच्या तुलनेत खूपच कमी ओझोन आढळला. शोधनादरम्यान आम्ही ओझोनचा थर कमकुवत होणे आणि अंटार्क्टिकावरील ध्रुवीय भोवर्यात हवेच्या प्रवाहातील बदल यांच्यातील संबंधांचा अभ्यास केला. हे सूचित करते की अलिकडच्या वर्षांत मोठ्या ओझोन छिद्राचे एकमेव कारण सीएफसी असू शकत नाही.
संशोधन गट पर्यावरणाशी खेळणे आणि हवामान बदलाच्या मुद्द्याकडे दुर्लक्ष करणे हे चिंताजनक मानते. ‘ओझोनचा प्रश्न’ सोडवला गेला आहे या लोकांच्या समजाबद्दल संशोधक चिंतेत आहेत. गेल्या काही वर्षांतील ओझोन थराविषयीच्या काही प्रमुख संप्रेषणांचा संदर्भ देत केसेनिच म्हणाल्या की, ओझोन छिद्राने तीन वर्षांपूर्वीच्या छिद्राचा आकार आधीच ओलांडला आहे. गेल्या महिन्याच्या शेवटी छिद्राचा आकार २६ दशलक्ष चौरस किलोमीटरपेक्षा जास्त होता, जो अंटार्क्टिकाच्या क्षेत्रफळाच्या दुप्पट आहे.
ओझोन बदलांचे विश्लेषण
संशोधनादरम्यान आढळलेल्या तथ्यांचा अर्थ असा आहे की, ओझोनच्या थरातील छिद्र क्षेत्रफळात मोठे आहे. तसेच बहुतेक वसंत ऋतुमध्ये छिद्र मोठे आणि खोल असते. संशोधन संघाने २००४ ते २०२२ या कालावधीत मासिक आणि दैनंदिन ओझोन बदलांचे विश्लेषण केले. अंटार्क्टिक ओझोन छिद्रामध्ये वेगवेगळ्या उंची आणि अक्षांशांवर अभ्यास केले गेले.
कारणे अत्यंत गुंतागुंतीची
संशोधकांचा असा विश्वास आहे की, ओझोनच्या थरातील छिद्राची कारणे अत्यंत गुंतागुंतीची आहेत. ओझोन थर नष्ट करणाऱ्या पदार्थांचा वापर थांबवण्यासाठी १९८७ चा मॉन्ट्रियल प्रोटोकॉल स्वीकारण्यात आला. या अंतर्गत ओझोन नष्ट करणाऱ्या मानवनिर्मित रसायनांच्या उत्पादनावर आणि वापरावर नियंत्रण ठेवण्याचे आवाहन करण्यात आले आहे.
