नवी दिल्ली : देशातील डिजिटल पेमेंटने ऑक्टोबर महिन्यात त्याच्या वाढीचा वेग कायम ठेवला आहे. युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस(यूपीआय) व्यवहारांनी प्रथमच १,१०० कोटींच्या उलाढालीचा टप्पा ओलांडला आहे. यूपीआयने ऑक्टोबरमध्ये १,१४१ कोटी पेक्षा जास्त व्यवहारांची नोंद केली. ज्याचे मूल्य १७.१६ लाख कोटी आहे, अशी माहिती नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडियाने दिली आहे.
नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडियाने (एनपीसीआय) दिलेल्या माहितीनुसार, सप्टेंबरमध्ये यूपीआय व्यवहारांमध्ये ८ टक्के वाढ होऊन १,०५६ कोटी व्यवहारांची नोंद झाली. दरम्यान, या व्यवहारांचे मूल्य ८.६ टक्क्यांनी वाढून १५.८ लाख कोटींवर पोहोचले. वर्ष-दर वर्षीच्या आधारावर यूपीआयने ट्रान्झॅक्शन व्हॅल्यूममध्ये ५५ टक्क्यांनी वाढ नोंदविली. ऑक्टोबर २०२३ मध्ये ११ अब्ज पेक्षा जास्त यूपीआय व्यवहार झाले. दरम्यान, लोक मोबाईलच्या माध्यमातून यूपीआयचा सर्वाधिक वापर करत आहेत अशी माहिती इलेक्ट्रॉनिक्स आणि माहिती तंत्रज्ञान मंत्रालयाने एक्स वर (पूर्वीचे ट्विटर) दिली आहे.
दरम्यान एप्रिल २००९ मध्ये, भारतातील सर्व पेमेंट यंत्रणा एकत्रित करण्यासाठी आणि सर्व किरकोळ पेमेंटसाठी त्यांना एकसमान करण्यासाठी नॅशनल पेमेंट कॉर्पोरेशन ऑफ इंडियाची स्थापना करण्यात आली. मार्च २०११ पर्यंत, आरबीआयला आढळून आले की भारतात, प्रत्येक वर्षी वैयक्तिक नागरिकांद्वारे केवळ सहा नॉन-कॅश व्यवहार केले जातात, तर १० दशलक्ष किरकोळ विक्रेत्यांनी कार्ड-आधारित पेमेंट स्वीकारले होते. सुमारे १४५ दशलक्ष कुटुंबांना कोणत्याही प्रकारच्या बँकिंगमध्ये प्रवेश नव्हता. काळा पैसा आणि भ्रष्टाचाराला आळा घालण्याची समस्या देखील होती जी बहुतेक रोखीने होते.
फोन पे अग्रस्थानी
यूपीआयने ऑगस्टमध्ये प्रथमच १,००० कोटी व्यवहारांचा टप्पा गाठला आणि सप्टेंबरमध्ये गती कायम ठेवली. या वर्षी यूपीआय मार्केटमध्ये सप्टेंबर महिन्यात फोन पे ७.७ लाख कोटी मूल्याच्या ४९७.२ कोटी व्यवहारांसह आपले अग्रगण्य स्थान कायम ठेवले. तर गुगल पे, पेटीएम आणि क्रीड हे यूपीआय व्यवहारांच्या बाबतीत फोन पेया मागे आहेत.
सर्वांत यशस्वी पेमेंट्स प्रणाली
यूपीआय ही भारतामध्ये नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया(एनपीसीआय)द्वारे विकसित केलेली झटपट पेमेंट प्रणाली आहे. इंटरफेस इंटर-बँक पीअर-टू-पीअर आणि व्यक्ती-टू-व्यापारी व्यवहार सुलभ करतो. दोन बँक खात्यांमध्ये त्वरित निधी हस्तांतरित करण्यासाठी मोबाईल उपकरणांवर याचा वापर केला जातो. डिव्हाइसचा मोबाईल क्रमांक बँकेत नोंदणीकृत असणे आवश्यक आहे. पैसे हस्तांतरित करण्यासाठी प्राप्तकर्त्याचा यूपीआय आयडी वापरला जाऊ शकतो. हे इमिजिएट पेमेंट सर्व्हिस (आयएमपीएस) वर ओपन सोर्स अ‍ॅप्लिकेशन प्रोग्रामिंग इंटरफेस(एपीआय) म्हणून चालते आणि भारतीय रिझर्व्ह बँकद्वारे नियंत्रित केले जाते. भारतीय बँकांनी २५ ऑगस्ट २०१६ रोजी त्यांचे यूपीआय-सक्षम अ‍ॅप्स गुगल प्ले स्टोरवर उपलब्ध करून देण्यास सुरुवात केली. वापरकर्त्यांची संख्या, व्यवहारांची संख्या, या दृष्टीने ही जगातील सर्वात यशस्वी पेमेंट प्रणालींपैकी एक मानली जाते.
